Święto Dziadów

Celem działań obrzędowych było pozyskanie wsparcia i przychylności zmarłych, których uważano za opiekunów w sferze płodności i urodzaju. Nazwa "Dziady" używana była w poszczególnych gwarach na terenach Słowian i Bałtów, a także w wielu kulturach europejskich, a nawet pozaeuropejskich.

W tradycji słowiańskiej święta zaduszne przypadały od trzech do sześciu razy w roku – w zależności od danego regionu. W Polsce najważniejsze obrzędy obchodzono: wiosną - 2.V. oraz jesienią – w noc z 31.X na 1.XI.

W ramach obrzędów Dziadów przybywające na "ten świat" dusze należało ugościć, aby zapewnić sobie ich przychylność i jednocześnie pomóc im w osiągnięciu spokoju w zaświatach. Podstawową formą obrzędową było karmienie i pojenie dusz (np. miodem, kaszą, jajkami, kutią i wódką) podczas specjalnych uczt przygotowywanych w domach lub na cmentarzach (bezpośrednio na grobach). Charakterystycznym elementem tych uczt było to, iż spożywający je domownicy zrzucali lub ulewali części potraw i napojów na stół, podłogę lub grób z przeznaczeniem dla dusz zmarłych. W niektórych rejonach przodkom rozpalano ogniska, które miały oświetlać drogę wędrującym duszom, tak by nie zabłądziły i mogły spędzić tę noc wśród bliskich. Pozostałością tego zwyczaju są współczesne znicze zapalane na grobach.

Szczególną rolę w obrzędach zadusznych odgrywali żebracy, których w wielu rejonach nazywano również dziadami. Ta zbieżność nazw nie była przypadkowa, ponieważ w wyobrażeniach ludowych wędrowni dziadowie-żebracy postrzegani byli jako postacie mediacyjne i łącznicy z "tamtym światem". Zwracano się do nich z prośbą o modlitwy za dusze zmarłych przodków.

Podczas tego święta obowiązywały liczne zakazy dotyczące wykonywania różnych prac i czynności. Zakazywano min. głośnych zachowań przy stole i nagłego wstawania, sprzątania ze stołu po wieczerzy, wylewania wody po myciu naczyń przez okno, palenia w piecu czy szycia, tkania lub przędzenia, żeby nie przyszyć lub uwiązać duszy, która nie mogłaby wrócić na "tamten świat".

Chrześcijaństwo, z jednej strony, walczyło z pogańskimi obrzędami, sukcesywnie zakazując ich praktykowania, z drugiej strony, próbowało adaptować niektóre z nich, dążąc do ich chrystianizacji. W przypadku dziadów zarówno Kościół katolicki, jak i prawosławny usiłowały zmarginalizować, a następnie zlikwidować święta pogańskie, wprowadzając na ich miejsce święta i praktyki chrześcijańskie.

Do dzisiaj w niektórych regionach wschodniej Polski, na Białorusi, Ukrainie i części Rosji kultywowane jest wynoszenie na groby zmarłych symbolicznego jadła w dwojakach. Dziady kultywuje też większość współczesnych słowiańskich ruchów neopogańskich, zwykle pod nazwą Święta Przodków.